Wyodrębnienie pomniejszych jednostek terytorialnych jest kluczowe dla sprawnego zarządzania państwem. Ułatwia podejmowanie decyzji zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym oraz wpływa na efektywne gospodarowanie zasobami. W przypadku naszego kraju podział administracyjny zmieniał się na przestrzeni lat kilkukrotnie, aby w 1999 roku ostatecznie przyjąć kształt, jaki znamy obecnie.
Rys historyczny
Zakończenie działań zbrojnych po II wojnie światowej i zmiana ustrojowa w Polsce wymusiły w 1946 roku reorganizację podziału administracyjnego kraju. Rozporządzenie Rady Ministrów wydane w maju 1946 roku uchyliło nieco chaotyczny powojenny podział państwa, który wraz z późniejszymi zmianami, obowiązywał od 1944 roku, kiedy to pierwsze regiony Polski zostały wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej.
W 1946 roku wyodrębniono 14 województw oraz dwa miasta wydzielone - Warszawę i Łódź. Podział był trójstopniowy, co oznacza, iż oprócz województw funkcjonowały także powiaty oraz gminy. W takim kształcie Polska przetrwała do 1950 roku, kiedy to wprowadzono kolejny podział administracyjny, w którym podobnie jak w przypadku poprzedniej reformy obowiązywała zasada trójstopniowości.
Podstawowa zmiana obejmowała wyodrębnienie trzech nowych województw - opolskiego, koszalińskiego i zielonogórskiego. Liczba jednostek terytorialnych I stopnia zwiększyła się zatem do 17. Poza tym nie wprowadzono żadnych innych większych zmian, a powiaty i gminy nadal funkcjonowały jako mniejsze jednostki administracyjne. Z kolei w 1957 do rangi województwa podniesiono trzy miasta Wrocław, Poznań oraz Kraków.
Rok 1975 to rewolucja w podziale administracyjnym Polski. Likwidacją objęto powiaty, a w zamian wprowadzono aż 49 województw. Był to układ dwustopniowy, a kompetencje powiatów przekazane zostały po części województwom, a po części gminom.
Część badaczy twierdzi, że biorąc pod uwagę ówczesne warunki ekonomiczno-społeczne, była to reforma zasadna. Powiaty nie wywiązywały się bowiem ze swych obowiązków w zakresie budowy dróg, szkół czy też zakładów przemysłowych, nie realizując tym samym interesów społeczności lokalnych.
Reforma zasadnicza
Dwustopniowy podział administracyjny funkcjonował przez 23 lata. W międzyczasie w Polsce doszło do transformacji ustrojowej, a Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich uległ rozpadowi. Na kształt kolejnej reformy wprowadzającej podział administracyjny kraju, który bez znaczących zmian przetrwał do dzisiaj, miała poniekąd wpływ świadomość władz centralnych, iż w Unii Europejskiej dominują duże pod względem obszarowym i ludnościowym struktury terytorialne I i II stopnia.
Odpowiednikiem francuskich departamentów czy też niemieckich landów miały być zatem polskie województwa. Wprowadzono ich 16. Ustawą z dnia 24 lipca 1998 roku, która weszła w życie 1 stycznia 1990 roku, przywrócono także trójstopniowy podział kraju, a powiaty odzyskały swe uprawnienia. Likwidacji uległy za to miasta wydzielone. Choć reforma ta wzbudzała szereg kontrowersji, w nowej rzeczywistości ustrojowej była koniecznością.
Stan obecny
Od chwili wprowadzenia w 1990 roku nowy podział administracyjny uległ kilku niewielkim modyfikacjom – utworzono i zlikwidowano od kilku do kilkunastu gmin i powiatów. Co roku występują także korekty granic gmin, powiatów i województw, jednak w skali kraju mają one znaczenie marginalne.
Według danych na dzień 1 stycznia 2017 roku w Polsce wyróżniamy:
16 jednostek terytorialnych I stopnia - czyli województwa, w tym:
- dolnośląskie,
- kujawsko-pomorskie,
- lubelskie,
- lubuskie,
- łódzkie,
- małopolskie,
- mazowieckie,
- opolskie,
- podkarpackie,
- podlaskie,
- pomorskie,
- śląskie,
- świętokrzyskie,
- warmińsko-mazurskie,
- wielkopolskie,
- zachodniopomorskie.
380 jednostek terytorialnych II stopnia, w tym:
- 66 powiatów grodzkich, czyli miast na prawach powiatu,
- 314 powiatów ziemskich, skupiających kilka sąsiadujących ze sobą gmin.
2478 jednostek terytorialnych III stopnia, w tym:
- 302 gminy miejskie,
- 621 gmin miejsko-wiejskich,
- 1555 gmin wiejskich.
Komentarze